Stwardnienie Rozsiane (SM) jest najczęstszą przewlekłą, demielinizacyjną chorobą ośrodkowego układu nerwowego (OUN) o nieznanej etiologii i prawdopodobnym podłożu autoimmunologicznym. Chorobę stwierdza się częściej u kobiet. Pierwsze przypadki stwardnienia rozsianego (SM) zostały opisane w II połowie XIX wieku (1868 r.) przez francuskiego neurologa Jean Martin Charcota. Przedstawił on stwardnienie rozsiane jako odrębną jednostkę chorobową. W Polsce została rozpoznana po I wojnie światowej. Początkowo sądzono, że przyczyną jest przemęczenie i nakazywano całkowite powstrzymanie się od jakichkolwiek prac. Wraz z rozpowszechnieniem się testów diagnostycznych stwierdzono, że stwardnienie rozsiane jest najczęstszą chorobą centralnego układu nerwowego. Nazwa sklerosis multiplex oznacza, że proces choroby występuje w wielu (multiplex) miejscach systemu nerwowego gdzie tworzą się blizny bądź stwardnienia (sklerosis) w miejscach uszkodzenia mieliny.
Leczenie chorych na stwardnienie rozsiane to proces długotrwały. Wymagający doboru odpowiednich zabiegów fizykoterapeutycznych oraz metod terapeutycznych. Tylko prawidłowo postawiona diagnoza jest w stanie skutecznie spowolnić postęp choroby, a co za tym idzie wydłużyć jego aktywność fizyczną.
Należy mieć na uwadze, iż każdy chory reaguje inaczej na zastosowane leczenie, terapeuta powinien skupić się na wszechstronności indywidualnych potrzeb swojego podopiecznego. Rehabilitacja pacjentów ze Stwardnieniem Rozsianym powinna być prowadzona stacjonarnie jak i ambulatoryjnie.
Główne cele fizjoterapii chorego na SM:
- poprawa wydolności fizycznej oraz wzmocnienie siły mięśniowej
- zniwelowanie zaburzeń koordynacyjnych
- utrzymanie bądź zwiększenie ruchomości w stawach
- znormalizowanie napięcia mięśniowego
- zapobieganie przykurczom oraz zanikom mięśniowym
- nauka prawidłowego chodu
- przeciwdziałanie zmęczeniu
W usprawnianiu chorego na SM ważna jest poprawa siły mięśniowej oraz utrzymanie jego stanu w ogólnej kondycji fizycznej. Usprawnianie powinno przebiegać w sposób ciągły.
Zadaniem kinezyterapii jest przede wszystkim poprawa wydolności fizycznej, zwiększenie siły oraz napięcia mięśniowego, utrzymanie aktualnej sprawności i ruchomości w stawach. Ćwiczenia prowadzone codzienne przeciwdziałają negatywnym skutkom unieruchomienia (pomagają w walce z zaparciami, przeciwdziałają odleżynom, minimalizują wystąpienie zakrzepów). Rzuty choroby powodują trwałe uszkodzenia układu nerwowego, a w konsekwencji uszkodzenia sprawności ruchowej. W okresach zaostrzenia i rzutów należy zmniejszyć intensywność ćwiczeń, nie wolno jednak zezwolić pacjentowi na zbyt długi odpoczynek.
Podstawą w nowoczesnej rehabilitacji jest rehabilitacja funkcjonalna, której celem jest poprawa lub utrzymanie sprawności fizycznej oraz psychicznej pacjenta. Należy ją bowiem dostosować do oczekiwań i potrzeb chorego.
Ćwiczenia czynne powinny być przeprowadzane w odciążeniu, bądź w pozycji odciążającej stawy. Ćwiczenia nigdy nie powinny wyczerpać chorego. Należy rozpoczynać od prostych, łatwych i krótkotrwałych ćwiczeń, stopniowo zwiększając ich trudność oraz intensywność. W codziennej terapii ćwiczenia z zakresu sensomotoryki są bardzo istotne, powinny obejmować ćwiczenia rozpoznawania ułożenia własnego ciała w pozycji stojącej, siedzącej czy leżącej. Problem wynikający z zaburzeń czucia głębokiego znacznie utrudnia fizjoterapię.
W trakcie prowadzenia terapii należy pamiętać o ćwiczeniach oddechowych oraz o ćwiczeniach wspomagających pracę mięśni dna miednicy, co jest szczególnie ważne dla pacjentów z problem utrzymania moczu czy stolca. Ćwiczenia dynamiczne należy przeplatać z ćwiczeniami oddechowymi oraz relaksacyjnymi.
Na ćwiczenia fizyczne składa się:
- ćwiczenia rozciągające, poprawiające oraz zwiększające elastyczność mięśni, poprawiające zakres ruchomości w stawach, ćwiczenia zmniejszające spastyczność
- ćwiczenia dynamiczne, poprawiające wydolność siły mięśniowej, wzmacniają pompę mięśniowo-naczyniową, a co za tym idzie poprawiają odżywienie tkanek, poprawiają ogólną kondycję i wydolność organizmu oraz wspomagają pracę układu odpornościowego
- ćwiczenia oddechowe, poprawiają wydolność układu oddechowego, mają działania rozluźniające oraz relaksujące, zwiększają efektywność ćwiczeń dynamicznych
- ćwiczenia równoważne, poprawiają równowagę, ułatwiają samokontrolę nad organizmem, poprawiają stabilność podczas poruszania się
- ćwiczenia koordynacyjne, poprawiają zborność ruchów, poprawiając tym samym lokomocję, eliminując nadmierne zużycie energii.
Pacjentom z SM zaleca się udział w turnusach rehabilitacyjnych. Po takim turnusie poprawa zazwyczaj utrzymuje się przez kilka miesięcy, jest to głównie wynik kontynuacji rehabilitacji w warunkach domowych. Systematyczne usprawnianie oraz nabywanie umiejętności służących do funkcjonowania sprawiają, że chory czuje pewniej i zdecydowanie łatwiej radzi sobie z czynnościami dnia codziennego.
Ćwiczenia fizyczne nie powinny być przeprowadzane w stanie ostrym choroby, należy również unikać wysiłku w upalne dni, a obciążenia stosowane w terapii dostosować do możliwości pacjenta.
Leczenie ruchem uzupełniane jest zabiegami fizykalnymi. Zabiegi fizykalne mają na celu złagodzenie bólu. Zróżnicowana jest siła oddziaływania oraz czas utrzymania się efektu przeciwbólowego danego zabiegu fizykalnego. W leczeniu SM często wykorzystuje się zabiegi z wykorzystaniem pola magnetycznego – wspomaga ono terapię leczenia bólu, przewlekłego zmęczenia, walczy z objawami spastyczności czy depresji.
Krioterapia miejscowa to kolejny zabieg wykorzystywany w walce z stwardnieniem rozsianym. Poprawia ona siłę mięśniową oraz sprawność manualną chorego. Elektroterapia jest najbardziej rozbudowanym działem wspomagającym walkę z bólem. Wykorzystuje się prąd galwaniczny (jonoforeza), diadynamik, prądy Traberta ( terapia segmentarna).
Stan fizyczny jak i psychiczny pacjenta odgrywa istotną rolę w powodzeniu stosowanej terapii. Pozytywne emocje, silna motywacja oraz stawianie celów krótkoterminowych, możliwych do osiągnięcia przez chorego powinny być nieodzownym elementem wpisanym w pracę pomiędzy terapeutą a pacjentem.
Autorem artykułu jest mgr fizjoterapii Alicja Nowak-Daniel
Literatura:
- J. Obara, D. Maciąg, G. Dugiel, K. Kucharska, M. Cichońska, Ocena jakości życia chorych na Stwardnienie Rozsiane; Acta Scientifica AcaDemiae. Ostroviensis 2012;1:71−92
- A. Kwolek i wsp., Fizjoterapia w neurologii i neurochirurgii; wyd. lekarskie PZWL, Warszawa 2012
- A. Potemkowski Stwardnienie rozsiane w świecie i w Polsce – ocena epidemilogiczna; Aktualn Neurol 2009, 9 (2), 91-97
- M. Woszczak, Postępowanie rehabilitacyjne w stwardnieniu rozsianym; Polski przegląd neurologiczny 2005, 1,3, 130-133;
- M. Skrzypek-Czerko Udział pielęgniarki w opiece nad osobą z niepełnospawnością ze strony układu nerwowego. Pielęgnowanie i usprawnianie chorego ze stwardnieniem rozsianym; wyd. lekarskie PZWL, Warszawa 2013
- A. Potemkowski, J. Opara, Potrzeby i możliwości rehabilitacji chorych na stwardnienie rozsiane w Polsce; Aktualn Neurol 2015, 15(2), 74-79
- W. Cendrowski, Międzyludzkie i psychologiczne aspekty rozpoznania, rehabilitacji chorych na stwardnienie rozsiane. Towarzystwo Walki z Kalectwem, Rzeszów 1988;
